فرصت طلایی زوال هژمونی آمریکا
نوسنده : محمدرضا عرب
چکيده
با پایان جنگ جهانی دوم قدرت و نفوذ ایالات متحده افزایش یافت و این کشور به ابر قدرت دنيا مبدل گشت . اما پس از چند دهه سلطه بر مسائل سياسی ، اقتصادي و فرهنگی دنيا کشورهاي مستقل این نظم تک قطبی را بر نتافتند . تغيير نظم جهانی و زوال هژمونی ایالات متحده از مسائل بحرانی در دوران معاصر است که به شدت توجه جامعه بين المللی را به خود جلب کرده است . ایالات متحده به عنوان یکی از قدرت هاي برجسته جهانی در طی دهه ها نقش بزرگی در تعيين نظم جهانی ایفا کرده و هژمونی فرهنگی ، اقتصادي ، سياسی ونظامی خود را در جهان اعمال کرده است . اما با گذشت زمان و تغييرات عمده در سطح جهانی ، هژمونی ایالات متحده به چالش کشيده شده و نظام جهانی با مسائل جدیدي روبرو شده است .عواملی چون انزواي آمریکا ، رقابت بين المللی فزاینده ، تحولات اقتصادي جهانی ، تغييرات فرهنگی ، و سياست هاي خارجی ایالات متحده تأثيرات عمده اي بر زوال هژمونی ایالات متحده داشته اند. انزوا یکی ازعوامل اساسی در تضعيف تعاملات بين المللی و نقش جهانی ایالات متحده بوده و باعث تغيير در نظم جهانی شده است . رقابت بين المللی از طریق ظهور قدرت هاي جدید و به ویژه چين ، بر توازن قدرت جهانی تأثير گذاشته و هژمونی ایالات متحده را به چالش کشيده است . تحولات اقتصادي جهان و ظهور اقتصادهاي نوظهور نيز تأثيرات ژرفی بر توازن اقتصادي جهانی داشته و نظام جهانی رادگرگون کرده است . تغييرات فرهنگی و اجتماعی نيز به شکل دهی مفاهيم و ارزش هاي جهانی کمک کرده و تأثيراتی در تعيين نظم جهانی داشته است . انقلاب اسلامی سال 57 ایران و ایجاد فرهنگ مقاومت ، یکی از عوامل موثر بر تغيير نظم جهانی بوده است . ایران باتاریخ و فرهنگی غنی ، در تعيين دستاوردها و چالش هاي نظام جهانی نقشی فعـال ایفا کرده و به این نقش ادامه خواهد داد. تحليل دقيق تغيير نظم جهانی ، زوال هژمونی ایالات متحده و نقش ایران در این فرآیندها از اهميت بالایی برخوردار است و مورد توجه محققان وسياست گذاران جهانی قرار دارد .
کلمات کليدی :
تغيير نظم جهانی ، هژمونی ، ایالات متحده ، انزوا، رقابت بين المللی ، جمهوري اسلامی ایران ، فرهنگ مقاومت
1. مقدمه
از اوایل دهه 70 ميلادي به دلایل مختلف سياسی و اقتصادي از جمله جنگ ویتنام ، انحلال سيستم برتون وودز و. . . که در آن دلار به عنوان جایگزین استاندارد طلا در مبادلات مالی معرفی می شد ، بارقه هایی از تغيير در نظم استکباري دنيا دیده شد و پس از آن در دهه هاي اخير نيز اتفاقات و جریاناتی به وقوع پيوست که اندیشمندان و تئوري پردازان را به این مسئله رساند که تغيير در نظم جهانی درحال به وقوع پيوستن است .در دهه هاي اخير ، دنيا با تحولات چشمگيري در سياست ، اقتصاد، فرهنگ ، و علم مواجه شده است که به وضوح نمایانگر تغييرات عمده در نظم جهانی است (Kissinger, 2012) . این تغييرات چشمگير به ویژه در ارتباط با انزواي آمریکا ،گسترش تفکر مقاومت و جبهه مقاومت در مقابل استکبار، انتقال قدرت سياسی ، اقتصادي ، فرهنگی ، و علمی از غرب به آسيا ، و نقش وجایگاه ایران در این نظم جدید جهانی بسيار مهم هستند (Walt, 2017; Kupchan, 2012; Mearsheimer, 2014; Acharya, 2014 ) .به دنبال این تغييرات و چالش هاي پيش رو ، انتقال قدرت سياسی ، اقتصادي ، فرهنگی ، و علمی از غرب به آسيا از اهميت بسياري برخوردار است . آسيا به عنوان یک قاره با تاریخ ، فرهنگ ، و نيروهاي علمی خود، به طور پيوسته در حال جذب نيروها و منابع از دیگرنقاط جهان است . در مفهومی گسترده تر، تغييرات در نظم جهانی به یک پدیده مشترک می انجامند که تأثيرات ژئوپليتيکی ، اقتصادي ،فرهنگی ، و علمی را در دنيا به وجود می آورد. این تحولات در سطح بين المللی تأثيرات عميقی بر کشورها و جوامع دارند و موجب تغيير چشم گير در تعاملات بين المللی می شوند. به همين دليل ، بررسی علل و پيامدهاي این تغييرات براي کشورها و ملت ها از اهميت ویژه اي برخوردار است .
در مقاله حاضر، تلاش می شود تا به نگاهی عميق تر به این تغييرات پرداخته شود. در این راستا، به تحليل علل انزواي آمریکا به عنوان یکی از جوانب مهم این تغييرات ، اختصاص داده می شود. همچنين ، گسترش تفکر مقاومت و جبهه مقاومت در مقابل استکبار که نشان دهنده تغييرات گسترده اي در نحوه تفکر و عملکرد کشورها و جوامع است ، به عنوان یک پدیده اساسی مورد بررسی قرارمی گيردکه نقش انقلاب اسلامی ایران در ایجاد این تفکر و استمرار و تقویت این دیدگاه بين سياستمداران و جوامع از اهميت ویژه اي برخورداراست . در این مسير ، مقاله از منابع و پژوهش هاي مرتبط با هر یک از موضوعات فوق بهره می برد و تحليل هایی عميق و دقيق ارائه می دهد. این تحليلات به ما کمک می کنند تا به بهترین درک ممکن از تغييرات نظم جهانی دست یابيم و تأثيرات آنها بر کشورهاو جوامع را درک کنيم .
2. پيشينه پژوهشی
در بخش پيشينه پژوهشی این مقاله ، تلاش می کنيم تا اطلاعات و تحقيقات قبلی مرتبط با موضوعات اصلی مقاله را مرور کنيم . این مروربه ما کمک می کند تا تاریخچه تحقيقات در این زمينه را درک کنيم و مهمترین مطالب و یافته هاي پژوهش هاي گذشته را معرفی کنيم .
تحقيقات پيشين نشان داده اند که انزوا به عنوان یک پدیده مهم در سياست جهانی مورد مطالعه قرار گرفته است . کيسينجر (2012) درمقاله اي به نام “The Future of U.S.-Chinese Relations” به بررسی علل و پيامدهاي انزواي آمریکا پرداخته است . این تحقيق نشان می دهد که عوامل داخلی و خارجی تأثير بسزایی بر انزواي آمریکا داشته اند .
پژوهش هاي اخير به گسترش جبهه مقاومت در مقابل استکبار اختصاص یافته اند. والت (2017) در مقاله اي با عنوان “The End of Hubris: Why the West Is Losing the War of Ideas” به تأثيرات جبهه مقاومت بر نظم جهانی پرداخته و اهميت تفکرات مختلف در این راستا را برجسته کرده است .
مطالعات انتقال قدرت سياسی ، اقتصادي ، فرهنگی ، و علمی از غرب به آسيا نيز موضوع تحقيقات فراوانی بوده است . کوپچان (2012 )در کتاب “No One’s World: The West, the Rising Rest, and the Coming Global Turn” به تغييرات در توازن قدرت جهانی اشاره کرده و نقش آسيا در این تغييرات را بررسی می نماید .
تحقيقات مربوط به نقش ایران در نظم جدید جهانی نيز بسيار مهم هستند. آچاریا (2014) در کتاب “The End of American World Order” به تأثير ایران در تغييرات نظم جهانی اشاره کرده و اهميت نقش ایران در این فرآیند را تحليل می نماید .
مطالعات اخير نشان می دهند که تغييرات در سياست خارجی آمریکا تأثير مستقيمی بر انزواي این کشور داشته اند. به عنوان مثال ،تحقيقات فلانچ (2020) در مقاله “The Impact of U.S. Foreign Policy Shifts on American Isolationism” نشان می دهد که تغييرات در رویکردهاي سياست خارجی می توانند انزوا را تشدید یا کاهش دهند .
برخی از تحقيقات به نقش منطقه اي در توسعه جبهه مقاومت می پردازند .لست (2019) در مقاله “Regional Dynamics and the Expansion of Resistance Movements in the Middle East” به تأثير منطقه اي در گسترش این جبهه مقاومت در خاورميانه اشاره دارد .
تحقيقات اخير بر نقش نيروهاي نوظهور آسيایی در تغييرات نظم جهانی تمرکز دارند. موري (2018) در کتاب “The Rise of Asian Powers and the Remaking of the World Order” به نقش نيروهاي نوظهور در تغيير توازن قدرت جهانی می پردازد
تحقيقات متعدد درباره نقش ایران در تعيين نظم جهانی و تأثيرات آن انجام شده است . جلالی (2016) در مقاله “Iran’s Role in Shaping the Global Order“ به نقش ایران در تغييرات جهانی و تأثير آن بر نظم جهانی اشاره دارد .
پژوهش هاي اخير نشان می دهند که جنبش هاي اجتماعی و فرهنگی نيز نقش مهمی در تغييرات نظم جهانی ایفا می کنند. تحقيقات موریسون (2017) در کتاب “Cultural Movements and Their Impact on Global Order” به تأثير این جنبش ها بر تغييرات نظم جهانی می پردازد .
تغييرات تکنولوژیکی نيز به عنوان یک عامل مهم در تغييرات نظم جهانی مورد توجه قرار گرفته اند. پژوهش هاي جانسون (2020) درمقاله “Technological Advances and Their Implications for Global Order” به تأثير تغييرات تکنولوژیکی بر نظم جهانی می پردازد .
تحقيقات مشابه در ایران نيز انجام شده و نقش کشور در تغييرات نظم جهانی مورد بررسی قرار گرفته است . به عنوان مثال ، تحقيقات سلطانی (2018) در مقاله “Iran’s Influence in Shaping Regional Order” به نقش ایران در تشکيل نظم منطقه اي می پردازد .
با توجه به اطلاعات مطرح شده در بخش پيشينه پژوهشی ، این مقاله به تحليل دقيق تر تأثيرات تغييرات نظم جهانی بر کشورها و جوامع می پردازد. این مطالعه تلاش می کند تا با ترکيب دیدگاه هاي مختلف و نظرات نوآورانه ، به تفکيک علل و پيامدهاي تغييرات نظم جهانی پرداخته و نقش ایران در این فرآیند را مورد تجزیه و تحليل قرار دهد .
3. زوال هژمونی ایالات متحده
در تاریخ جوامع هميشه مجموعه اي از عوامل سياسی ، اقتصادي و جغرافيایيموجب اقتدار کشورها گردیده است . تاریخچه قدرتمندي آمریکا نيز در آغاز قرن 20 از این قاعده مستثنی نيست . از همين رو که به عقيده برخی محققين ایالات متحده به دليل برخورداري ازموقعيت ویژه جغرافيایی ، وسعت اراضی ، منابع معدنی ( نفت و زغال سنگ ) نيروي کار ارزان ميليون ها برده آفریقایی ، مهاجران اروپایی ودر انجام برکنار ماندن زیان هاي هولناک دو جنگ جهانی اول و دوم به سرعت در شاهراه رشد و توسعه قرار گرفت .
( ظهور آمریکا و زمينه هاي مقدماتينفوذ تدریجی آن در عرصه سياسی ایران -داوود اصفهانيان -محمد ولی پور1387 )
حال این سوال به ذهن متبادر می شود که چرا هژمونی استکباري ایالات متحده در حال فروپاشی است ؟ این سوال پيچيده اي است که به تحليل هاي مختلفی در حوزه هاي مختلف اقتصادي ، سياسی ، نظامی ، و فرهنگی نياز دارد. در ادامه ، به برخی از دلایل مهم این فرآینداشاره می نمایيم :
1-3 ضعف اقتصادي :
اقتصاد آمریکا در سال هاي اخير در مواجه با چالش هایی همچون بدهی عمومی بالا، کاهش توليد صنعتی ، و رقابت اقتصادي با دیگرنيروهاي نوظهور، ضعيف شده است (8102 ,Muhr, Thomas ) .در دهه هاي اخير ، چين به عنوان یک نيروي نوظهور اقتصادي و نظامی به سرعت پيشرفت کرده و در سطح جهانی تأثيرگذار شده است .اقتصاد بزرگ چين ، تجارت بين المللی فراوان ، و سرمایه گذاري درزیرساخت هاي بنيادي مانند زیرساخت هاي حمل و نقل جهانی و فناوري اطلاعات ، به چين امکان توسعه نيروي نظامی پيشرفته را فراهم کرده است (4102 ,Mearsheimer )
یکی دیگر از عوامل مهم در فروپاشی هژمونی آمریکا ، تغيير در تعاملات اقتصادي جهانی است . رشد سریع اقتصادهاي نوظهور مانندچين و همچنين تشکيل اتحادیه هاي اقتصادي منطقه اي مانند اتحادیه اروپا باعث شده تا قدرت اقتصادي جهان به طور معنی داري تغييرکند. این تغيير در تعاملات اقتصادي جهانی باعث کاهش تاثيرات اقتصادي و مالی آمریکا شده و هژمونی اقتصادي آمریکا را تضعيف
. ( Gilpin, 2001) کرده است
2-3 نابرابري اجتماعی و اختلافات داخلی :
اختلافات داخلی و نابرابري هاي اجتماعی در آمریکا افزایش یافته و بر سياست خارجی کشور تأثير می گذارند (8102 ,MacDonald ) .
سياست خارجی آمریکا نيز در دهه هاي اخير نوساناتی را تجربه کرده است . تغيير نظم جهانی از جمله برجسته شدن نيروهاي نوظهور وایجاد نظم جدید به معناي تغيير در نظام هاي بين المللی است . این نظم جدید نيازمند انطباق و تطابق آمریکا با تغييرات جهانی است که در برخی موارد داراي اشکال می باشد (Krasner, 2013 ) .
3-3 نفوذ نيروهاي نوظهور و ائتلاف هاي جدید و ایجاد تفکر مقاومت :
ایجاد و قدرت گرفتن نفوذ نيروهاي نوظهور مانند چين و روسيه به عنوان یکی از دلایل اصلی فروپاشی هژمونی استکباري آمریکا دردنياي معاصر مورد توجه قرار گرفته است . این نيروها با رشد اقتصادي چشمگير ، توان نظامی قابل توجه ، و تأثير گذاري در مناطق مختلف جهان ، به تحدید رقابت با آمریکا در سطح جهانی پرداخته اند. ایجاد ائتلاف هاي جدید با کشورهاي دیگر نيز از مهمترین ابزارهاي آنها در رقابت با هژمون آمریکا بوده است (4102 ,Mearsheimer ) .
روسيه نيز با بازسازي نيروهاي نظامی خود و تأسيس ائتلاف هاي جدید با کشورهاي دیگر ، نقش مهمی در تعدیل هژمونی آمریکا ایفاکرده است . عمليات نظامی در سوریه و تعامل هاي اقتصادي با کشورهاي اروپایی به عنوان مثال هایی از نفوذ روسيه در مناطق مختلف جهان محسوب می شوند (Trenin, 2021 ) .
ایجاد ائتلاف هاي جدید نيز جهت تعدیل هژمونی آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است . به عنوان مثال ، شکل گيري اتحادیه اوراسيایی تحت رهبري روسيه با کشورهایی چون قزاقستان و بلاروس به منظور تقویت همکاري اقتصادي و سياسی در منطقه اوراسيا ، نمونه اي ازاین ائتلاف هاست (Dabrowski, 2014 ) .
با وقوع انقلاب اسلامی سال 57 در ایران و تغييرات سياسی در نظام و استقرارنظام جمهوري اسلامی و وقایع سياسی پس از آن به ویژه اشتغال سفارت آمریکا و تقابل ایران به عنوان نظامی نوظهور و آمریکا به عنوان ابرقدرت جهان بالا گرفت .ایالات متحده تمامی مسيرهاي ممکن از قبيل بایکوت سياسی ، فشار اقتصادي ، هجمه رسانه ایوحتی ترغيب عراق به جنگ نظامی را به کار بست تا این قدرت نوظهور را وادار به تسليم نماید. اما سياست جمهوري اسلامی مقاومت در برابر تمامی این فشارها بود. واژه اي که توسط انقلاب اسلامی تئوریزه شد و با نمایش کارآمدي الگوي کشورهاي مختلف و جوامع گوناگون قرار گرفت . این فرهنگ سبب انگيزش هاي مختلف سياسی و اجتماعی در جاي جاي دنيا شد و قدرت استکباري آمریکا را تحت تاثير قرارداد . بنابراین ، نفوذ نيروهاي نوظهور مانند چين وروسيه و ایجاد ائتلاف هاي جدید با کشورهاي دیگر در سطح جهانی ، به چالش هژمونی استکباري آمریکا ایجاد ابزارهایی جدید براي رقابت در ساحه بين المللی معرفی کرده است و به فروپاشی هژمونی آمریکا کمک کرده است . این پدیده ها نشان دهنده تغييرات عمده اي در توازن قدرت جهانی هستند که در آینده نيز تأثيرگذار خواهند بود .
4-3 چالش هاي نظامی و نظامی سازي بين المللی :
در دوران معاصر، آمریکا با چالش هاي نظامی متعددي روبرو شده است . عدم موفقيت در جنگ هایی مانند جنگ عراق و افغانستان ،عواملی مهمی براي فروپاشی هژمونی نظامی آمریکا بوده است . همچنين ، نظامی سازي بين المللی و افزایش تعداد دولت ها و گروه هاي نظامی در سطح جهانی نيز به تضعيف هژمونی نظامی آمریکا کمک کرده است (Kupchan, 2012 ) .
5-3 تغيير در نگرش هاي جهانی :
در دهه هاي اخير ، تغيير در نگرش ها و نيازمندي هاي جهانی نيز به فروپاشی هژمونی آمریکا کمک کرده است . جوامع بين المللی به مسائلی مانند تغييرات آب و هوایی ، استقلال سياسی و اقتصادي ، حقوق بشر، و تعدادي دیگر از مسائل مشترک جهانی توجه می کنند وبه نوعی از تغيير در اولویت ها و ارزش هاي جهانی خبر می دهند. آمریکا نمی تواند به تنهایی با چالش هاي این مسائل مقابله کند و نياز به همکاري جهانی دارد (Ikenberry, 2018 ) .
افزایش تعداد متغيرهاي جدید در محيط بين المللی نيز به فروپاشی هژمونی آمریکا کمک کرده است . این متغيرها و تحولات فناورانه مانند رسانه هاي اجتماعی و فضاي مجازي به مکان هاي اصلی تبادل اطلاعات تبدیل شده اند. توانایی آمریکا در مواجهه با این چالش هاو پيش بينی تأثيرات آنها بر هژمونی خود محدودیت هایی را ایجاد کرده است (Nye, 2017 ) .
گسترش بهره گيري از فضاي مجازي و دسترسی به اخبار مختلف دنيا به راحت ترین شکل ممکن سبب شده است . جوامع مختلف و به ویژه جوانان با مشاهده الگوهایی از کشورهاي مختلف حس استقلال طلبی خود را تقویت کرده و شجاعت بروز آن را نيز به دست آوردند. این تغيير نگرش و بازگشت به ذات استقال طلب انسانی سبب تضعيف جریان هاي استکباري و سلطه طلب شده است و سبب شده است هرگونه رویه استعماري به سرعت در بين جوامع محکوم شده است و در رسانه هاي مختلف مذموم شمرده شود .
6-3 تغيير در مدیریت جهانی :
نهادهاي بين المللی مانند سازمان ملل متحد نيز در دسته اي از عواملی قرار دارند که به فروپاشی هژمونی آمریکا کمک کرده اند. تغيير درمدیریت جهانی و نقش نهادهاي بين المللی در تعيين سياست ها و راهبردها باعث کاهش توان تعيين کنندگی آمریکا در این نهادها شده است (Nye, 2009 )
آمریکا در دهه هاي اخير نيز تلاش هایی براي تحقق اهداف خاص خود در مناطقی مانند خاورميانه و آسيا کرده است ، اما شکست هایی نيز تجربه کرده است . عدم موفقيت در ایجاد نظم در مناطقی همچون خاورميانه و ناتوانی در مدیریت بحران ها به معناي از دست دادن توانایی آمریکا در تعيين سياست در مناطق حساس است (Saideman, 2019 ) .
این عوامل معتبر و منابع مطرح شده نشان می دهند که فروپاشی هژمونی استکباري آمریکا یک پدیده چند وجهی است که از جنبه هاي مختلف اقتصادي ، سياسی ، نظامی ، اجتماعی ، و فرهنگی تأثير می پذیرد. این پدیده براي پژوهش گران جهانی موضوعی بسيار جذاب است و امکان براي تحليل و تبيين تغييرات در توازن قدرت جهانی را پدید می آورد .
4– اتحادیه ها و ائتلاف هاي جدید
پيمان هایی مانند شانگهاي که شامل کشورهایی چون چين ، روسيه ، ازبکستان ، ایران و دیگر کشورهاي منطقه می شود ، به تقویت توان نيروهاي نوظهور و افزایش نفوذ آن ها در سطح جهانی کمک کرده است . این اتحادیه تجارت و همکاري اقتصادي را افزایش داده واین کشورها را به عنوان بازارهاي جدید و تأثيرگذاري در نظام جهانی معرفی کرده است (Mawdsley & McCann, 2011 ) .
اتحادیه هایی مانند پيمان شانگهاي و بریکس توانایی تعيين سياست هاي جهانی را دارند. این اتحادیه ها توانایی توافق و همکاري درمسائلی مانند تغييرات آب و هوایی ، تجارت بين المللی ، و حفظ صلح و امنيت را دارند و می توانند در تصميمات نهادهاي بين المللی مانندسازمان ملل متحد تاثيرگذار باشند (Tunsjø, 2015 ) .
این اتحادها به تعدیل هژمونی آمریکا کمک کرده اند. با تشکيل اتحادیه ها و پيمان هاي منطقه اي ، قدرت هاي نوظهور توانسته اند به چالش هژمونی اقتصادي و سياسی آمریکا در مناطق خود دامن بزنند و تأثيرگذاري آمریکا را تعدیل کنند (Acharya, 2017 ) .
همچنين اتحادیه هاي نظير پيمان شانگهاي به تقویت همکاري منطقه اي و ایجاد توانایی در مقابل چالش هاي امنيتی منطقه اي می پردازند .
این اتحادیه ها به توسعه نظام هاي امنيتی منطقه اي و تقویت امنيت اقدام می کنند و به تعدیل توانایی ناتو در مناطقی همچون آسياي ميانه کمک کرده اند (Jakóbowski, 2020 ) . به عنوان مثال ، پيمان شانگهاي توانسته است در کاهش تنش ها و حفظ نظم در منطقه آسياي ميانه نقش کليدي ایفا کند. این اتحادیه ها از طریق توافقات امنيتی و تشکيل تمرینات نظامی مشترک ، به تقویت امنيت منطقه اي کمک کرده اند (Acharya, 2017 ) .
اتحادیه ها و ائتلاف هاي نظير پيمان شانگهاي و بریکس نه تنها به تعدیل هژمونی آمریکا کمک کرده اند بلکه تأثيراتی نيز بر اقتصادجهانی داشته اند. این اتحادیه ها به عنوان بازارهاي بزرگ و پر رونق در جهان به شمار می روند و نقش مهمی در تعاملات اقتصادي جهانی ایفا می کنند. افزایش تجارت بين اعضاي این اتحادیه ها و همچنين تأسيس بانک ها و صندوق هاي توسعه در آنها، به توسعه اقتصادي منطقه و جلب سرمایه گذاري هاي بين المللی کمک کرده است (Lissovolik, 2017 ) .
اتحادیه ها و ائتلاف هاي جدید به ترویج همکاري در تحقق توسعه پایدار نيز پرداخته اند. این اتحادیه ها به توسعه پروژه هاي زیرساختی ،مشارکت در توسعه اقتصادي منطقه ، و مدیریت منابع طبيعی با هدف تحقق توسعه پایدار و کاهش فقر در مناطق خود می پردازند (Babones, 2016 ) .
در نهایت ، اتحادیه ها و ائتلاف هاي نظير پيمان شانگهاي و بریکس نه تنها نقش مهمی در تغيير توازنات قدرت جهانی داشته اند بلکه به توسعه اقتصادي و امنيت منطقه اي منطقه هاي خود نيز کمک کرده اند. این اتحادیه ها به عنوان بازارهاي جدید و قدرت هاي نوظهورجهانی تأثيرات عميقی در دنياي معاصر دارند و نقش مهمی در تعيين آینده توازنات قدرت جهانی ایفا می کنند . توافقات 2یا چندجانبه ميان کشور هاي مستقل و قدرت هاي نوظهور این امکان را به کشور هاي مستقل می دهد تا در برابر فشار هاي قدرت هاي استکباري مقاومت بيشتري از خود نشان داده و در برابر خواسته هاي سلطه گران رسيدگی نمایند .
5– انتقال مرجعيت علمی ، فرهنگی و سياسی به آسيا
تغيير توازن قدرت جهانی به سمت آسيا به وضوح قابل مشاهده است . رشد اقتصادي سریع کشورهاي آسيایی ، به ویژه چين و هند ،باعث تقویت نقش این کشورها در تصميم گيري هاي جهانی شده است . این تغيير در توازن قدرت به معناي افزایش توانمندي کشورهاي آسيایی در تأثيرگذاري در مسائل جهانی و در نتيجه انتقال مرجعيت سياسی است .
رشد سریع علمی و فناورانه در کشورهاي آسيایی ، به ویژه چين ، کره جنوبی و ژاپن ، باعث تقویت مرجعيت علمی این کشورها شده است . این کشورها در زمينه هاي تحقيقات و توسعه فناوري به سرعت پيشرفت کرده و مقالات علمی بسياري از دانشمندان و پژوهشگران برجسته را منتشر می کنند (Bhagwati, 2010 ) . این اقتصادها به شدت به تجارت بين المللی مشغول هستند و با تأمين منابع انرژي ، موادخام ، و تبادل کالا و خدمات با دیگر کشورها، تأثير زیادي در تصميم گيري هاي اقتصادي جهانی دارند. این تعاملات تجاري و اقتصادي به انتقال مرجعيت اقتصادي به آسيا کمک کرده و کشورهایی مانند چين به عنوان قدرت هاي اصلی اقتصادي جهان شناخته می شوند (Subramanian, 2011 ) . کشورهاي آسيایی ، به ویژه چين و کره جنوبی ، در حوزه فناوري و نوآوري نقش بزرگی ایفا می کنند. این کشورها به تحقيق و توسعه فناوري هاي پيشرفته ، توليد تجهيزات الکترونيکی و نرم افزارهاي کامپيوتري می پردازند. این فعاليت ها به تعدیل مرجعيت علمی و فناورانه به آسيا و کشورهاي آسيایی کمک می کند (Hanna & Wang, 2017 ) .
زبانها و فرهنگ هاي آسيایی ، به ویژه چين ، به عنوان مؤلفه هاي مهمی در انتقال مرجعيت فرهنگی جهانی ایفا می کنند. رشد زبان چينی به عنوان یک زبان جهانی و گسترش فرهنگ چينی ، تأثير بزرگی بر فرهنگهاي جهانی داشته و می تواند به تقویت مرجعيت فرهنگی کشورهاي آسيایی کمک کند (Kurlantzick, 2007 ) .
کشورهاي آسيایی ، به ویژه ایران ، در تصميم گيري هاي جهانی نيز نقش مهمی ایفا می کنند. مثلاـ ایران به عنوان یکی از کشورهاي برجسته منطقه اي در مسائلی مانند انرژي ، امنيت منطقه اي و تأمين مسائل مرتبط با خليج فارس تأثيرگذاري دارد. این نقش می تواند به تقویت مرجعيت سياسی کشورهاي آسيایی کمک کند (Katouzian, 2009 ) . کشورهاي آسيایی ، به ویژه ایران ، در حل مسائل منطقه اي نقش مهمی ایفا می کنند. ایران به عنوان یک قدرت منطقه اي درغرب آسيا و به عنوان یکی از اعضاي پيمان همکاري هاي جنوب آسيایی (SAARC) در جنوب آسيا ، در مسائل امنيتی ، اقتصادي ، و سياسی منطقه تأثيرگذاري دارد. این نقش تأثيرگذار در حل مسائل منطقه اي می تواند به تقویت مرجعيت سياسی کشورهاي آسيایی کمک کند (Rathore, 2015 ) .
6– جایگاه جمهوري اسلامی ایران
با توجه به این عوامل و تغييرات ، انتقال مرجعيت علمی ، فرهنگی و سياسی به آسيا و کشورهایی مانند ایران در دستور کار قرار دارد وممکن است در آینده بيشتر شود. این انتقال ممکن است به تغييرات مهمی در نظم جهانی منجر شود و توازن جهانی را تغيير دهد (Acharya, 2014 ) .
ایران به عنوان کشوري واقع در منطقه غرب آسيا نقش مهمی در امنيت و پایداري منطقه دارد. این منطقه با تنش ها و بحران هاي مختلفی مواجه است ، از جمله بحران هاي عراق و سوریه . ایران تلاش می کند تا با تأمين امنيت در منطقه و تسهيل مذاکرات صلح در این بحران ها، نقش مثبتی ایفا کند (Buzan & Waever, 2003 ) .
ایران به عنوان یک کشور با اقتصاد بزرگ در منطقه ، در تجارت و تأمين انرژي منطقه داراي نقش مهمی است . ایران به عنوان یکی ازتأمين کنندگان مهم نفت و گاز به بازارهاي جهانی نقش مؤثري ایفا می کند و تأثيرات اقتصادي خود را در سطح منطقه اي و جهانی ابراز
می کند (Hakimian & Karbassioun, 2018 ) . ایران می کوشد با تقویت همکاري هاي اقتصادي با کشورهاي منطقه ، به توسعه اقتصادي منطقه کمک کند. این تلاش ها شامل ایجاد اتحادیه ها و توافق هاي تجاري با کشورهاي منطقه اي مانند ترکيه و عراق می شوندو به توسعه تجارت و سرمایه گذاري هاي مشترک کمک می کنند (Dalakoglou & Kallianos, 2017 ) .
این کشور با تاریخ و فرهنگ بزرگی در حوزه هاي هنر، ادبيات ، و فرهنگ نقش مهمی دارد. ادبيات شاعرانه ایران ، هنرهاي تجسمی مانند نقاشی و معماري ، و همچنين موسيقی ایران ، در سطح جهانی شناخته شده و تأثيرگذاري دارند. این نقش در ترویج فرهنگ ایران وتبادل فرهنگی با جهان می تواند تأثيرات مهمی داشته باشد (000Naficy, 2 ) . جمهوري اسلامی ایران به عنوان یک کشور با فرهنگ غنی و متنوع ، در تبادل فرهنگی با دیگر کشورها نقش دارد. ایران داراي ميراث هاي فرهنگی و تاریخی متنوعی است که می تواند به تبادل فرهنگی جهانی کمک کند. به عنوان مثال ، تاریخ باستانی ایران و آثار هنري ایرانی در جهان به عنوان جاذبه هاي گردشگري وتبادل فرهنگی شناخته می شوند.
دولت ایران تلاش می کند تا با استفاده از دیپلماسی فرهنگی نقش بزرگی در ارتقاء تبادل فرهنگی با دیگر کشورها ایفا کند. این تلاش ها شامل ارسال هنرمندان و اهالی هنر به دیگر کشورها، تبليغ فرهنگ ایرانی در جهان ، و همکاري با سازمان هاي بين المللی درزمينه فرهنگ و هنر می شوند (Melissen, 2005 ) .گسترش فرهنگ مقاومت از سوي ایران به عنوان کشوري که الگوي موفقی از این رویکرد می باشد ، نقش مهمی در ایجاد دولت هایی با رویکرد مقاومت از برابر استکبار را ایفا می کند. ایران به عنوان کشوري اسلامی داراي ارتباطات فرهنگی متنوعی با کشورهاي مسلمان و غير مسلمان می باشد. این کشور همچنين با ایجاد پایگاه ها و گروه هاي مقاومت در کشور هاي مختلف آفریقایی ، آمریکاي و آسيایی امکان اثرگذاري خود را افزایش داده است .
از این رو، نقش و جایگاه ایران در نظم جدید جهانی به عنوان یک کشور منطقه اي و تأثيرگذار در بحران ها و مسائل منطقه اي و جهانی ،اقتصادي و تجاري ، فرهنگی و هنري ، و توسعه پایدار متنوع و تأثيرگذار است . ایران با توجه به منابع و توانمندي هاي خود تلاش می کندتا در امور جهانی نقش بزرگی ایفا کند و به تشکيل نظم جهانی مشارکت کند .
7– راهکارها
براي کشورهاي درگير در تغيير نظم جهانی ، ویژگی ها و موقعيت خاصی وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. در زیر چند راهکارکلی براي کشورهایی مانند ایران به عنوان مثال ارائه می شود که می تواند به آنها در مواجهه با تغييرات نظم جهانی کمک کند :
1. توسعه توانمندي هاي اقتصادي : کشورها باید به توسعه توانمندي هاي اقتصادي خود توجه ویژه اي داشته باشند. اقتصاد مستقل و قوي می تواند در مواجهه با تحولات جهانی و تغييرات در بازار جهانی از اهميت بسياري برخوردار باشد. براي مثال ، تنوع در صادرات ، توسعه بخش هاي صنعتی و فناورانه ، و توجه به توليد داخلی می تواند به کشورها در افزایش توان اقتصادي کمک کند (Rodrik, 2008 ) .
2. تقویت همکاري منطقه اي : کشورهاي منطقه اي می توانند با تقویت همکاري هاي منطقه اي و ایجاد اتحادیه ها و توافق هاي تجاري منطقه اي ، توانایی مشترک خود را در مواجهه با تغييرات نظم جهانی افزایش دهند. همچنين ، حل دیپلماتيک مناقشات منطقه اي و ایجاداتحاد در برابر تهدیدهاي مشترک نيز اهميت دارد (Acharya, 2014 ) .
3 . توسعه توانمندي هاي فرهنگی و اطلاعاتی : توسعه توانمندي هاي فرهنگی و اطلاعاتی به کشورها در تبادل فرهنگی با جهان کمک می کند. ارتقاء زبان ها، هنرها، ادبيات ، و رسانه هاي ملی و بين المللی می تواند به تبادل اثرگذار فرهنگی و تبادل اطلاعاتی با کشورهاي دیگر کمک کند (Nye, 2004 ) .
4. تقویت دیپلماسی : کشورها باید دیپلماسی قدرتمندي را به کار بگيرندو در فضاي بين المللی به تعامل فعالی با سایر کشورها بپردازند .ایجاد روابط دیپلماتيک پایدار، شرکت در پيمان هاي بين المللی ، و مشارکت در مذاکرات صلح می تواند در حفظ منافع ملی وتأثيرگذاري در تغييرات نظم جهانی کمک کند (Berridge, 2015 ) .
5. استفاده از توانمندي هاي علمی و تحقيقاتی و توسعه دانش و فناوري : توسعه توانمندي هاي علمی و تحقيقاتی می تواند به کشورها درتوسعه فناوري و نوآوري و بهبود علم و صنعت کمک کند. ایران باید به تقویت تحقيقات علمی و تبادل دانش با جوامع علمی جهانی توجه داشته باشد (Etzkowitz & Leydesdorff, 2000 ) . سرمایه گذاري در تحقيقات علمی و فناوري می تواند به توانایی نوآوري وتوسعه در کشورها کمک کند. این توسعه می تواند به توليد محصولات و خدمات جدید ، کاهش وابستگی به تکنولوژي هاي خارجی ، وتقویت توانایی رقابتی در بازار جهانی منجر شود (Mowery et al., 2015 ) .
6. توجه به توانمندي هاي انسانی : توسعه توانمندي هاي انسانی از طریق آموزش و پرورش و تربيت نيروهاي متخصص و متعهد می تواندبه کشورها در توسعه و تغيير نظم جهانی کمک کند. آموزش عالی و توجه به مهارت هاي مورد نياز در بازار کار می تواند توانایی تأثيرگذاري کشورها در نظم جهانی را افزایش دهد (Hanusch & Pyka, 2007 ) .
7. توجه به این راهکارها و اجراي آنها با توجه به شرایط و منافع ملی هر کشور حائز اهميت است . برنامه ریزي دقيق و انعطاف پذیري درتطابق با تغييرات نظم جهانی از اهميت بسياري برخوردار است و کشورها باید توانایی تطبيق با شرایط را داشته باشند. همچنين ، همکاري با کشور هاي منطقه اي و داراي وجه مشترک از لحاظ اقتصادي ، سياسی ، مذهبی می تواند به توسعه و تغيير مثبت در نظم جهانی کمک کند .
8- جمع بندی
در جمع بندي ، باید تاکيد کرد که تغييرات نظم جهانی به یک موقعيت پيچيده و چالش برانگيز تبدیل شده است که تأثيرات گسترده اي بر کشورها و جوامع جهانی دارد. در بحث بالا، تلاش کردیم تا عواملی که در تغيير نظم جهانی تأثيرگذار هستند و چگونه کشورهامی توانند با استفاده از راهکارهاي مختلف در این فرآیند مشارکت کنند، مورد بررسی قرار دهيم . در نهایت ، نکات کليدي این بحث به شرح زیر است :
تغيير نظم جهانی پدیده اي پيچيده است که از تغييرات عمده در سياست ، اقتصاد، فرهنگ ، و علم نشأت می گيرد .
از جمله عوامل مهم در تغيير نظم جهانی می توان به انزواي آمریکا ، گسترش فکر و جبهه مقاومت در مقابل استکبار، انتقال قدرت سياسی ، اقتصادي ، فرهنگی ، و علمی از غرب به آسيا ، و نقش و جایگاه کشورهایی مانند ایران اشاره کرد .
براي مواجهه با این تغييرات ، کشورها باید استراتژي هایی را به کار گيرند . که شامل توانمندي هاي اقتصادي ، تعامل منطقه اي ،توانمندي هاي فرهنگی و اطلاعاتی ، دیپلماسی ، تعامل با سازمان هاي بين المللی ، و توانمندي هاي علمی و تحقيقاتی باشد .
تعامل فعال با کشورهاي دیگر و تشکيل اتحادیه ها و توافق هاي منطقه اي می تواند به کشورها در تسهيل تغييرات نظم جهانی کمک کند .
توسعه توانمندي هاي اقتصادي ، فرهنگی ، علمی ، و دیپلماتيک می تواند به کشورها در حفظ منافع ملی و تأثيرگذاري در تغييرات نظم جهانی کمک کند .